Το Τυπογραφείο των Αθηνών

Στην Αθήνα, όπως και στο Μεσολόγγι, η επίδραση του Στάνχοπ υπήρξε καθοριστική για τη δημιουργία τυπογραφείου. Αρχικά, το τυπογραφικό πιεστήριο που είχε αποστείλει το Φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου και είχε φέρει μαζί του ο Στάνχοπ λειτούργησε στη Σαλαμίνα. Στις 18 Ιουλίου του 1824 τυπώθηκε εκεί το πρώτο έντυπο του τυπογραφείου, η Εἰδοποίησις, σχετικά με την επικείμενη έκδοση της Ἐφημερίδος Ἀθηνῶν, με συντάκτη τον Γεώργιο Ψύλλα και τυπογράφο τον Νικόλαο Βαρότση. Το πρώτο φύλλο της Ἐφημερίδος Ἀθηνῶν τυπώθηκε στις 20 Αυγούστου του 1824. Το τυπογραφείο μεταφέρθηκε στην Αθήνα στα τέλη του ίδιου μήνα. Στεγάστηκε σε κτήριο που παραχωρήθηκε από την κοινότητα και συνέχισε ομαλά τη λειτουργία του μέχρι τον Μάιο του 1825, οπότε λόγω της ανησυχίας για ενδεχόμενη επίθεση από τα τουρκικά στρατεύματα μεταφέρθηκε και πάλι στη Σαλαμίνα. Αργότερα επέστρεψε και πάλι στην Αθήνα και λειτούργησε έως τον Απρίλιο του 1826, οπότε και τερματίστηκαν οριστικά οι εργασίες του.

Το κύριο προϊόν της λειτουργίας του τυπογραφείου ήταν η Ἐφημερίς Ἀθηνῶν, το περιεχόμενο της οποίας δεν περιοριζόταν μόνο στην ειδησεογραφία για τον πόλεμο και τη διεξαγωγή του  αλλά επεκτεινόταν και στη δημοσίευση άρθρων πολιτικής θεωρίας, κειμένων σχετικών με την προαγωγή της παιδείας, ακόμη και ειδήσεων που αφορούσαν τη ζωή στην Αθήνα και τα προβλήματά της. Η υπόλοιπη παραγωγή του τυπογραφείου των Αθηνών ήταν μικρή και απαρτιζόταν από προκηρύξεις της Φιλομούσου Εταιρείας, διαταγές του Φαβιέρου και φυλλάδια που εξυπηρετούσαν τις επιταγές του Αγώνα. Ξεχωριστή μνεία αξίζει να γίνει για την έκδοση Τὰ Λυρικὰ καὶ Βακχικὰ του Αθ. Χριστόπουλου, η οποία διαφοροποιείται λόγω περιεχομένου από τις τυπικές εκδόσεις των άλλων τυπογραφείων της Επανάστασης.

Το Τυπογραφείο του Μεσολογγίου

Το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης το Μεσολόγγι αναδείχθηκε σε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του επαναστατικού αγώνα συνέβαλε ώστε η σύσταση τυπογραφείου στην πόλη να είναι σχεδόν επιβεβλημένη, προκειμένου να καλυφθούν οι πολιτικές και στρατιωτικές απαιτήσεις. Καθοριστική για τη δημιουργία τυπογραφείου εκεί ήταν η συμβολή τριών σπουδαίων προσωπικοτήτων: του Άγγλου συνταγματάρχη Λέστερ Στάνχοπ (Leicester Stanhope), του Λόρδου Βύρωνα και του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Τον Δεκέμβρη του 1823, ο Στάνχοπ έφτασε στο Μεσολόγγι ως απεσταλμένος του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου με σκοπό την οργάνωση ταχυδρομείου και υγειονομικής υπηρεσίας και τη σύσταση τυπογραφείων. Επικεντρώθηκε κυρίως στις προσπάθειες έκδοσης εφημερίδας, της οποίας μάλιστα ο τίτλος Ἑλληνικὰ Χρονικὰ είχε ήδη βρεθεί, πριν ακόμη φθάσει στην πόλη ο τυπογραφικός εξοπλισμός με τη φροντίδα του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου. Ο Ελβετός φιλέλληνας Ιωάννης Ιάκωβος Μάγερ (Johann Jacob Meyer) ανέλαβε τη σύνταξη της εφημερίδας και στις 18 Δεκεμβρίου του 1823 τυπώθηκε η προκήρυξη της έκδοσης των Ἑλληνικῶν Χρονικῶν από τον τυπογράφο Δημήτριο Μεσθενέα, με τη χρήση ενός στοιχειώδους πιεστηρίου που βρισκόταν ήδη εκεί. Το τυπογραφείο συνέχισε τη λειτουργία του κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της πόλης και το προσωπικό του έπεσε μαχόμενο κατά την Έξοδο.

Στην ύλη των Ἑλληνικῶν Χρονικῶν συμπεριλαμβάνονταν εκτός από προκηρύξεις και ανακοινώσεις της ελληνικής διοίκησης, εσωτερικές και εξωτερικές ειδήσεις, πολεμικά ανακοινωθέντα, καθώς και πληροφορίες για τις κινήσεις των Τούρκων και του ελληνικού στρατού και στόλου. Επιπλέον, συχνά δημοσιεύονταν φιλολογικά άρθρα και λογοτεχνικά κείμενα, επιστολές συνδρομητών, μεταφρασμένα αποσπάσματα από ευρωπαϊκές και αμερικανικές εφημερίδες, ιδίως όσα αφορούσαν τον ελληνικό αγώνα, αλλά και άρθρα του Μάγερ για βασικές αρχές και ιδέες του Διαφωτισμού. Τέλος η παρουσία του Λόρδου Βύρωνα, του συνταγματάρχη Στάνχοπ και άλλων πολλών Φιλελλήνων, συνετέλεσε ώστε να παρουσιάζονται στα Ελληνικά Χρονικά ειδήσεις, πληροφορίες και ενδιαφέρουσες εξιστορήσεις για το φιλελληνικό κίνημα.

Εκτός από τα Ἑλληνικὰ Χρονικὰ το τυπογραφείο επιχείρησε  το 1824 και την έκδοση ξενόγλωσσου φύλλου με τον τίτλο Telegrafo Greco με άρθρα στα ιταλικά, αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά, για να υποστηρίξει την ελληνική υπόθεση στο εξωτερικό. Επίσης, στο Μεσολόγγι τυπώθηκε και μια σειρά από άλλα έντυπα – μονόφυλλα, φυλλάδια και βιβλία – για θέματα όπως η προστασία της υγείας των στρατιωτών, πεζές ή έμμετρες διηγήσεις γεγονότων της επανάστασης και τα διάφορα πολιτεύματα και διοικητικά συστήματα. Στο Μεσολόγγι εκδίδεται και για πρώτη φορά σε ελληνικό έδαφος ο Ὕμνος εἰς τήν Ἐλευθερίαν του Διονυσίου Σολωμού το 1825.

Το Τυπογραφείο της Ύδρας

Στην Ύδρα, χάρη στη λειτουργία του μικρού αυτοσχέδιου πιεστηρίου του Ιάκωβου Τομπάζη ήδη από το 1822 τυπώθηκαν φυλλάδια που κάλυψαν στοιχειωδώς τις σχετικές διοικητικές και άλλες ανάγκες κατά τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης. Τους πρώτους μήνες του 1824 έφθασαν δύο καινούργια πιεστήρια εκ των οποίων το ένα δωρήθηκε στο ελληνικό έθνος από τον Γάλλο φιλέλληνα A. F. Didot. Η αποστολή του σύγχρονου και πλήρους τυπογραφικού εξοπλισμού συνετέλεσε ώστε η ανεκπλήρωτη μέχρι τότε επιθυμία για έκδοση εφημερίδας να πραγματοποιηθεί. Στις 25 Φεβρουαρίου ο Ιταλός Ιωσήφ Κιάππε, εγκατεστημένος στην Ύδρα ήδη από τον Μάιο του 1820, δημοσίευσε την Προκήρυξιν τῆς ἐφημερίδος τῆς Ὕδρας ἐπιγραφομένης ὁ Φίλος τοῦ Νόμου και στις 10 Μαρτίου 1824 κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο της εφημερίδας με συντάκτη τον ίδιο και τυπογράφο τον Κ. Τόμπρα. Ο Κιάππε επεδίωξε να αποτελέσει η εφημερίδα της Ύδρας Εφημερίδα της Διοικήσεως, το δε τυπογραφείο να λειτουργήσει ως τυπογραφείο της Διοίκησης, όπου θα τυπώνονταν τα αναγκαία διοικητικά έντυπα. Με αυτή την ιδιότητα λειτούργησε μέχρι τα μέσα του 1825, οπότε και άρχισε να λειτουργεί στο Ναύπλιο νέο τυπογραφείο της Διοίκησης. Ως απλό τυπογραφείο της Ύδρας συνέχισε τη δραστηριότητά του μέχρι το 1827, οπότε και τερματίστηκε η λειτουργία του.

Εκτός από την εφημερίδα Ὁ Φίλος τοῦ Νόμου, κυκλοφόρησαν επίσης προκηρύξεις και διαταγές της Προσωρινής Διοικήσεως αλλά και έντυπα απαραίτητα για την άσκηση του καθημερινού έργου της και των υπηρεσιών της, όπως για παράδειγμα διπλώματα πολεμικών και εμπορικών πλοίων, «διαβατήρια» και «διαμονές» κ.ά. Από το τυπογραφείο της Ύδρας κυκλοφόρησε ακόμη ο Νόμος τῆς Ἐπιδαύρου, δηλαδή το αναθεωρημένο στο Άστρος Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδος, αλλά και η Ἐπιστολή Ἑλληνίδων τινῶν πρός τάς Φιλελληνίδας, η οποία συντάχθηκε από την Ευανθία Καΐρη, συνυπογραφόταν από 31 ακόμα Ελληνίδες και αποτελούσε προσπάθεια ευαισθητοποίησης των γυναικών της Ευρώπης για την υποστήριξη της Επανάστασης. Ανάμεσα στις εκδόσεις του τυπογραφείου συγκαταλέγεται και ένας σχετικά μικρός αριθμός βιβλίων, ενταγμένων, πάντως, στις ανάγκες του Αγώνα, αλλά και του μελλοντικά ανεξάρτητου κράτους, όπως ήταν το Ἀλφαβητάριον Μεθοδικόν, η Πολιτικὴ Κατήχηση εἰς χρῆσιν τῶν Ἑλλήνων και η Συλλογὴ τῶν Ἀρχῶν τοῦ Πρωτοτύπου καὶ τοῦ ἐκ Συνθήκης τῆς Εὐρώπης Δικαιώματος τῶν Ἐθνῶν περὶ τῶν Θαλασσίων Λειῶν καὶ τῆς Οὐδετερότητος από τον Ιταλό φιλέλληνα A. Palma. Τέλος, το 1827 ο Κιάππε επιχείρησε και την έκδοση μιας γαλλόφωνης εφημερίδας με τον τίτλο L’ Abeille Grecque (Ελληνική  Μέλισσα) με στόχο την ενημέρωση του ευρωπαϊκού κοινού για τον Αγώνα.