ΡΗΓΑΣ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗΣ

Η Encyclopédie, ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers [Εγκυκλοπαιδεία, ή Κριτικό Λεξικό των Επιστημών, των Τεχνών και των Επιτηδευμάτων] εκδίδεται στη Γαλλία μεταξύ 1751 και 1772 με διευθυντές έκδοσης τους Ντενί Ντιντερό (Denis Diderot) και Ζαν λε Ρον Ντ’ Αλαμπέρ (Jean le Rond d’Alembert). Το μνημειώδες αυτό έργο του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, με 71.818 λήμματα και 2.885 πίνακες, επιχειρεί να συνοψίσει το σύνολο των ανθρωπίνων γνώσεων, σύμφωνα με τις αρχές της νεωτερικότητας.

Ο Ρήγας Βελεστινλής περιλαμβάνει αυτούσια μεταφρασμένα αποσπάσματα από την Encyclopédie στο έργο του  Φυσικῆς Ἀπάνθισμα, το οποίο συνθέτει στα τέλη της δεκαετίας του 1780 κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Βλαχία και εκδίδει το 1790 στη Βιέννη. Πρόκειται για εκλαϊκευτικό εγχειρίδιο βασισμένο σε ερανίσματα από γαλλικά και γερμανικά συγγράμματα. Το κείμενο που έχει διαλογική μορφή μεταξύ δασκάλου και μαθητή παραθέτει στοιχεία των φυσικών επιστημών, όπως της αστρονομίας, της φυσικής ιστορίας και της ιατρικής. Στο τέλος ο Ρήγας σημειώνει ότι μεταφράζει και σκοπεύει να εκδώσει ένα ακόμη σημαντικό έργο της νεωτερικής σκέψης, το Esprit des Lois [Το Πνεύμα των Νόμων] του Μοντεσκιέ (Montesqieu). Στο Τμήμα Χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος φυλάσσεται και το αυτόγραφο χειρόγραφο από το «Φυσικῆς Ἀπάνθισμα», όπως παραδόθηκε στο τυπογραφείο και από το οποίο έχουν εκπέσει τα τελευταία φύλλα . Το χειρόγραφο είναι βιβλιοδετημένο μαζί με ένα αντίτυπο της έντυπης έκδοσης και μια χαλκογραφία με τη μορφή του Ρήγα. Η προσωπογραφία περιλαμβάνεται και στην έκδοση Briefe eines Augenzeugen der griechischen Revolution vom Jahre 1821 [«Επιστολές ενός αυτόπτη μάρτυρα της Ελληνικής Επαναστάσεως του έτους 1821»] που τυπώθηκε στη Χάλλη το 1824.

Αποσπάσματα από την Encyclopédie , που είτε μεταφράζονται αυτούσια είτε παραφράζονται περιληπτικά, παρατίθενται επίσης στη μελέτη Περὶ Φιλοσόφου του Χριστόδουλου εξ Ακαρνανίας ή Παμπλέκη που τυπώνεται το 1786 στη Βιέννη. Οι απόψεις του προκαλούν την αντίδραση του Πατριαρχείου, με αποτέλεσμα τον αφορισμό του Παμπλέκη τον Νοέμβριο του 1793, τρεις μήνες μετά τον θάνατό του. Το κείμενο του αφορισμού εκδίδεται από τον Δημήτριο Γοβδελά στο έργο του  Ὁ Ἐξωστρακισμὸς τοῦ ἀσεβοῦς Χριστοδούλου τοῦ Μονοφθάλμου τοῦ ἐξ Ἀκαρνανίας , τυπωμένο το 1800 στη Βούδα, όπου αναφέρεται ότι «[…] ὁ παμπόνηρος καὶ μισάνθρωπος Δαίμων ηὗρεν εἰς τοὺς παρόντας αἰώνας ὄργανα παντελοῦς ἀσεβείας καὶ ἀθεΐας, τοὺς Βολταίρους λέγομεν, καὶ Φρανκμαζόνας […] καὶ Ῥοσούς, καὶ Σπινόζας […]».