Η μόνιμη έκθεση «Ιχνηλατώντας την ανθρώπινη παρουσία και ζωή», που βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος αποτελεί αφορμή να περιηγηθούμε στη μακρά ιστορία του χώρου. Σήμερα λειτουργεί στον χώρο αυτό το ΚΠΙΣΝ, το οποίο περιλαμβάνει τις εγκαταστάσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος (ΕΒΕ) και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (ΕΛΣ). Στον χώρο αυτό προϋπήρξαν του ΚΠΙΣΝ αρχαίο νεκροταφείο, αγροί, έλη και ο πρώτος ιππόδρομος της Ελλάδος.

Βασικός στόχος της έκθεσης είναι να αποτελεί, για μικρούς και μεγάλους, ένα αλλιώτικο ταξίδι στην ιστορία του ΚΠΙΣΝ, μέσα από σπάνιο αρχειακό υλικό και τη συνδρομή των νέων τεχνολογιών.

Πολύτιμη πηγή για τη δημιουργία της έκθεσης αποτέλεσαν αρχεία που διασώθηκαν από τον συλλέκτη Γιάννη Λάμπρου: το αρχείο της εταιρείας «Εργοληπτική Α.Ε.», που μεταξύ άλλων κατασκεύασε τον Ιππόδρομο τη δεκαετία του 1920 και μια συλλογή τεκμηρίων με θέμα τις ιπποδρομίες.

Ακολουθήστε τη χρονογραμμή και η ιστορία θα αποκαλυφθεί!

Ανακαλύψτε τις μικρές και μεγάλες ιστορίες της ευρύτερης περιοχής του Δέλτα Φαλήρου από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα μέσα από μια ψηφιακή περιήγηση στον τόπο διαχρονικά και απαντήστε στις ερωτήσεις της εκπαιδευτικής δραστηριότητας!

Αναπόσπαστο μέρος της έκθεσης αποτελεί η ταινία το βίντεο «Ιχνηλατώντας την ανθρώπινη παρουσία και ζωή – Προφορικές Μαρτυρίες».

 

Σκοπός της ψηφιακής έκθεσης είναι η ανάδειξη και η αξιοποίηση της μόνιμης έκθεσης του ισογείου της ΕΒΕ «Ιχνηλατώντας την ανθρώπινη παρουσία και ζωή». Στον ψηφιακό αυτό χώρο, εκτός από το υλικό της φυσικής έκθεσης, ο επισκέπτης μπορεί να βρει περισσότερες πληροφορίες και μεγαλύτερο αριθμό τεκμηρίων από τις συλλογές και αρχεία της ΕΒΕ. Πρόθεσή μας είναι ο συνεχής εμπλουτισμός της ψηφιακής έκθεσης μέσα από τις πηγές και τις μαρτυρίες ανθρώπων που πέρασαν από την περιοχή.

"Ιχνηλατώντας..." Μετασχηματισμοί 1 2 3

Αρχαιότητα, Προϊστορικοί χρόνοι – 4ος αι. π.Χ. Μετασχηματισμός 1 Αρχαιότητα, Προϊστορικοί χρόνοι – 4ος αι. π.Χ. Μετασχηματισμός 1

Ο Φαληρικός Όρμος αποτελεί, έως τον 5ο αιώνα π.Χ. το κύριο λιμάνι της Αθήνας, με την οποία συνδέεται μέσω της Φαληρικής Οδού. Από τον 8ο έως τον 4ο αιώνα π.Χ. λειτουργεί το μεγαλύτερο νεκροταφείο της Αθήνας στην περιοχή του Δέλτα Φαλήρου. Στο ΚΠΙΣΝ ανασκάφτηκε μεγάλος αριθμός τάφων της Φαληρικής Νεκρόπολης. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αποτελεί η εύρεση μεγάλου αριθμού σκελετών, των οποίων η στάση και η κατάσταση δείχνουν ότι πέθαναν με βίαιο τρόπο.

Κάτοψη του ΚΠΙΣΝ όπου σημειώνονται οι ανεσκαμμένοι τάφοι. ΥΠΠΟ, ΕΦΑ Πειραιώς και Νήσων. Επιμέλεια: Σ. Χρυσουλάκη.

Ο Φαληρικός Όρμος αποτελεί το κύριο λιμάνι της Αθήνας από τους προϊστορικούς χρόνους έως τον 5ο αιώνα π.Χ. και συνεχίζει να χρησιμοποιείται μέχρι τη νεότερη εποχή. Η σύνδεση του λιμανιού με την πόλη εξυπηρετείται από τη Φαληρική Οδό.

Τοπογραφικό διάγραμμα του Φαληρικού Όρμου και της ευρύτερης περιοχής. Σημειώνεται η Φαληρική Οδός. ΥΠΠΟ, ΕΦΑ Πειραιώς και Νήσων. Επιμέλεια: Σ. Χρυσουλάκη.

Μέχρι σήμερα, οι ανασκαφές αν και έχουν περιοριστεί σε μικρό τμήμα του νεκροταφείου έχουν αποκαλύψει σχεδόν δύο χιλιάδες τάφους, που περιλαμβάνουν πολλές ταφές ενηλίκων, νεογέννητων και παιδιών και ταφές αλόγων.

Ταφικά αγγεία από τη Νεκρόπολη του Φαλήρου. ΥΠΠΟ, ΕΦΑ Πειραιώς και Νήσων. Επιμέλεια: Σ. Χρυσουλάκη.

Ομαδική ταφή ανδρών που έφεραν σιδηρά δεσμά στους καρπούς έπειτα από βίαιο θάνατο, 7ος αιώνας π.Χ. Μοναδικό εύρημα, γνωστό με το όνομα «Οι Δεσμώτες του Φαλήρου». Σχετίζεται με πολιτική διαμάχη πριν την ίδρυση της αθηναϊκής δημοκρατίας.

«Οι Δεσμώτες του Φαλήρου». ΥΠΠΟ, ΕΦΑ Πειραιώς και Νήσων. Φωτογράφος Γ. Ασβεστάς.

Στη νεκρόπολη βρέθηκαν ταφές αλόγων, ιδιαίτερα φροντισμένες. Κατά τους αρχαιολόγους ανήκαν σε ιππείς ή είχαν προσφερθεί ως δώρα στους θεούς του Κάτω Κόσμου.

Ταφή ιπποειδούς στη Νεκρόπολη του Φαλήρου. ΥΠΠΟ, ΕΦΑ Πειραιώς και Νήσων. Φωτογράφος: Γ. Ασβεστάς.

Βυζαντινή & Οθωμανική περίοδος Βυζαντινή & Οθωμανική περίοδος

Κατά τη Βυζαντινή και την Οθωμανική περίοδο εξακολουθεί να χρησιμοποιείται το λιμάνι του Φαλήρου καθώς αποτελεί την εγγύτερη θαλάσσια πύλη της Αθήνας, ενώ η γύρω περιοχή φαίνεται πως παραμένει εξαιρετικά αραιοκατοικημένη.
Στο τοπογραφικό μεταξύ άλλων διακρίνεται η εκκλησία του Αγίου Νικολάου (εκεί που σήμερα βρίσκεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου) κοντά στον όρμο του Φαλήρου.

Χαλκογραφία από το έργο του George Wheler, Voyage de Dalmatie, de Grece, et du Levant, Amsterdam, 1689, σ. 385. Συλλογή Σπανίων και Πολυτίμων, ΓΠ-5980-H.  

Μοναδικό κατάλοιπο της Μεταβυζαντινής περιόδου, που μαρτυρείται από τον 17ο αιώνα, αποτελεί ο ναός του Αγίου Γεωργίου στη θέση «Τρεις Πύργοι». Τα τελευταία χρόνια έχει διαμορφωθεί γύρω από το παρεκκλήσι ένα πάρκο 22 στρεμμάτων με την ονομασία «Πάρκο Αγίου Γεωργίου».

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου. Φωτογράφος: Στ. Καράβατος.

Ευρωπαίοι περιηγητές ταξιδεύουν στην Ελλάδα και στα βιβλία τους αφηγούνται τις εμπειρίες τους, περιγράφουν τις περιοχές που επισκέπτονται ενώ μέσα από τις εικονογραφήσεις τους αναπαριστούν  τοπία, ανθρώπους και αξιοθέατα. Σήμερα τα χρονικά των ταξιδιωτών αποτελούν  πολύτιμη πηγή γνώσης για την εποχή εκείνη. Στον παρακάτω χάρτη  εικονίζονται ο λιμένας του Πειραιά, του Φαλήρου και της Μουνιχίας (Μικρολίμανο).

Le Roy David, Les Ruines Des Plus Beaux Monuments De La Grece: Par Le Roy. Paris: H.L. Guerin, 1758, Pl. XVI.  Ειδικές Συλλογές ΕΒΕ,ΑΡΧ-1505.

Στην περιοχή διεξάγονται τον Φεβρουάριο του 1827 η Μάχη των Τριών Πύργων και τον Απρίλιο του 1827 η μάχη του Φαλήρου στην οποία τραυματίζεται θανάσιμα ο Γ. Καραϊσκάκης. Στον παρακάτω χάρτη παρουσιάζονται οι θέσεις των στρατιωτικών δυνάμεων  από τον στρατιωτικό και ιστορικό Τόμας Γκόρντον.

 

Gordon Thomas, History of the Greek Revolution, and of the Wars and Campaigns Arising From the Struggles of the Greek Patriots in Emancipating Their Country From the Turkish Yoke: By the Late Thomas Gordon. Edinburgh:London, William Blackwood, 1844 (τόμος β’, σ. 374). Γενική Συλλογή ΕΒΕ, ΙΣΤ-1866-T.  

Νεότεροι χρόνοι, 1830 – τέλη 19ου αιώνα Νεότεροι χρόνοι, 1830 – τέλη 19ου αιώνα

Βοσκοτόπια και ελώδεις εκτάσεις χρησιμοποιούνται ως κυνηγότοποι άγριων πουλιών.
Η παραλιακή ζώνη αποτελεί πόλο έλξης των Αθηναίων για τη φυσική ομορφιά και τα θαλάσσια λουτρά.
Η περιοχή μνημονεύεται ως Ξηροτάγαρος, από το όνομα οικογένειας μεγαλοϊδιοκτητών. Προς τα τέλη του αιώνα εγκαινιάζεται γραμμή τραμ (Αθήνα – Φάληρο) γνωστή με την προσωνυμία «Κωλοσούρτης».
Η παραλία του Φαλήρου μετατρέπεται σε θερινό θέρετρο με αξιόλογες εξοχικές επαύλεις.

Η ελώδης περιοχή του Δέλτα Φαλήρου, Καρδαμάτης, Ι. Π. 1927.  Αι Αθήναι Ελονοσόπληκτοι (Αθήνα), 153. Συλλογή Γιάννη Λάμπρου.  

Η ακτή του Φαλήρου αποτελεί πόλο έλξης των Αθηναίων εκδρομέων εξαιτίας της φυσικής ομορφιάς και των θαλάσσιων λουτρών. Η παράκτια περιοχή στο Δέλτα Φαλήρου είναι γνωστή ως Ξηροτάγαρος, από το όνομα της οικογένειας Ξηροτάγαρου, η οποία κατέχει μεγάλες εκτάσεις. Επιπλέον διατηρούν πανδοχείο στη Φαληρική Ακτή, κοντά στον ναό του Αγίου Γεωργίου.

Ο ατμοτροχιόδρομος σε επιχρωματισμένο επιστολικό δελτάριο. Λερίου, Αν. 2017. Παλαιό Φάληρο, 51.

Το 1887 εγκαινιάζεται η γραμμή, ατμοκίνητου αρχικά, τραμ που συνδέει την Αθήνα με το Φάληρο και έγινε γνωστή με την προσωνυμία «Κωλοσούρτης». Η συμβολή του τραμ στην ανάπτυξη της περιοχής υπήρξε καθοριστική.

Ο ατμοτροχιόδρομος σε μία στάση στο Νέο Φάληρο. Μπίρης, Κ. 1996. Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20ον αιώνα, 252.

Στα τέλη του 19ου αιώνα κτίζονται οι πρώτες εξοχικές επαύλεις, καθώς η παραλία του Φαλήρου μετατρέπεται σε θερινό θέρετρο. Ενδεικτικά αναφέρονται η έπαυλη Δεσποζίτου ή βίλα Κουλούρα, οι επαύλεις Συγγρού, Φιξ, Γερουλάνου και Χαλκοκονδύλη. Την ίδια περίοδο κτίζονται στην Καλλιθέα οι πρώτες κατοικίες, όπως οι οικίες των Λ. Λασκαρίδη και Γ. Φιλάρετου.

Η έπαυλη Συγγρού, 2023. Φωτογράφος: Στ. Καράβατος.

Η έπαυλη Κουλούρα ή Δεσποζίτου, όπως ονομαζόταν ο αρχικός της ιδιοκτήτης Σπυρίδων Δεσπόζιτος, κτίζεται στα τέλη του 19ου αιώνα. Είναι κτισμένη από λαξευτή λιθοδομή με μορφολογικά χαρακτηριστικά νεογοτθικής αρχιτεκτονικής.

Η έπαυλη Κουλούρα, 2023. Φωτογράφος: Στ. Καράβατος.

Νεότεροι χρόνοι, 1900 – 1922 Νεότεροι χρόνοι, 1900 – 1922

Αρχές του 20ου αιώνα η περιοχή του Φαλήρου αναπτύσσεται καθώς κατασκευάζεται ο πρώτος ζωολογικός κήπος στην Ελλάδα, ολοκληρώνεται η κατασκευή της λεωφόρου Συγγρού και εγκαθίστανται η Ναυτική Αεροπορική Υπηρεσία και η Αεροπορική Υπηρεσία Στρατού. Παράλληλα ξεκινάει ανασκαφική έρευνα στην περιοχή του Δέλτα Φαλήρου, ενώ πρόσφυγες εγκαθίστανται σε διάφορους συνοικισμούς της περιοχής.

Αφιέρωμα στον Ζωολογικό Κήπο από τον Τύπο της εποχής.  Συλλογή Γιάννη Λάμπρου. 

Το 1900 κατασκευάζεται από τον καθηγητή ζωολογίας Νικόλαο Γερμανό ο πρώτος Ζωολογικός Κήπος της Ελλάδας σε πρώην βαλτώδη έκταση 50 στρεμμάτων που μεταμορφώνεται άρδην με εκτεταμένες επιχωματώσεις, δενδροφυτεύσεις και υδροδότηση. Ο Νικόλαος Γερμανός εκτός από καθηγητής πανεπιστημίου ήταν οραματιστής και γενικός Διευθυντής της Δ.Ε.Θ. έως το 1935.

Καρτ ποστάλ του Ζωολογικού Κήπου, 1904. Συλλογή Γιάννη Λάμπρου.

Το 1904 δίνεται σε χρήση η λεωφόρος Συγγρού. Τα σχέδια για τη διάνοιξη του νέου δρόμου έγιναν από τον στρατιωτικό μηχανικό Ιωάννη Γενίσαρλη στα τέλη του 19ου αιώνα επί πρωθυπουργίας του Χαριλάου Τρικούπη.

Η λεωφόρος Συγγρού στις αρχές του 20ού αιώνα. Λερίου, Αν. 2017. Παλαιό Φάληρο, 77.

Η έκταση στα βόρεια του Ζωολογικού Κήπου χρησιμοποιείται για πρώτη φορά το 1910 για απογείωση αεροπλάνων. Σταδιακά εγκαθίστανται εκεί η Ναυτική Αεροπορική Υπηρεσία (1914), η Αεροπορική Υπηρεσία Στρατού (1915) και η Σχολή Αεροπορίας για υπαξιωματικούς (1924). Το 1920 ανεγείρεται το πρώτο Κρατικό Εργοστάσιο Αεροπλάνων (ΚΕΑ), το οποίο επεκτείνεται στην περιοχή που καταλάμβανε ο Ζωολογικός Κήπος.

Αφιέρωμα στον Αερολιμένα Αττικής, με χάρτη του Φαληρικού Όρμου, περιοδικό «Έργα», 15 Απριλίου 1930. Συλλογή Γιάννη Λάμπρου.

Ο Κωνσταντίνος Κουρουνιώτης επικεφαλής της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας διενεργεί το 1911 μικρή ανασκαφική έρευνα στην περιοχή του Δέλτα Φαλήρου, γνωστή ως Βοϊδολίβαδο. Το 1915 ξεκινά ανασκαφή ο αρχαιολόγος Στρατής Πελεκίδης και αποκαλύπτει τμήματα της Nεκρόπολης του Φαλήρου. Πρόκειται για τους περίφημους «Αποτυμπανισμένους», εύρημα που προκαλεί πρωτόγνωρη εντύπωση στην αθηναϊκή κοινωνία και αμφίθυμες αντιδράσεις.

Άποψη του ανεσκαμμένου ομαδικού τάφου των «Αποτυμπανισμένων», Κεραμόπουλλος, Α. Δ. 1923. Ο Αποτυμπανισμός (Αθήνα), εικ.12. Συλλογή Γιάννη Λάμπρου.

Το 1922 φθάνουν στην Καλλιθέα πάνω από 20.000 πρόσφυγες που εγκαθίστανται σε διάφορους συνοικισμούς μεταξύ των οποίων οι Τζιτζιφιές. Τη δεκαετία του 1930 κτίζονται διώροφα κεραμοσκεπή κτηριακά συγκροτήματα για τη στέγαση των προσφύγων.

Προσφυγικές κατοικίες στις Τζιτζιφιές, 2022. Φωτογράφος: Ε. Γρατσία.

Νεότεροι χρόνοι, Μεσοπόλεμος (1923 – 1940) Μετασχηματισμός 2 Νεότεροι χρόνοι, Μεσοπόλεμος (1923 – 1940) Μετασχηματισμός 2

Τη δεκαετία του 1920 η ιστορία του χώρου αλλάζει δραματικά, για πρώτη φορά μετά από 2.300 χρόνια. Αποφασίζεται η κατασκευή του πρώτου οργανωμένου ιπποδρόμου της Ελλάδας σε έκταση 300 στρεμμάτων που παραχωρήθηκε από το ελληνικό δημόσιο. Με την υποχρέωση να κατασκευαστούν: στεγασμένη εξέδρα θεατών 15.000 θέσεων, στάβλοι, σελωτήριο, ζυγιστήριο, αίθουσα συνεδριάσεως της ελλανοδίκου επιτροπής και όλες τις απαραίτητες εγκαταστάσεις για τη διεξαγωγή ιπποδρομιών και να ιδρύσουν ιπποφορβείο και σχολή ιππασίας και να δενδροφυτεύσουν τον περιβάλλοντα χώρο.

Σχέδιο όψης της εξέδρας του Ιπποδρόμου που υπογράφεται από τους αρχιτέκτονες Αλέξανδρο Νικολούδη και Σωτήριο Μαγιάση, 1924. Αντίγραφο σε κυανοτυπία. ΕΒΕ, Αρχείο «Εργοληπτική Α.Ε.».

Στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης της 8ης Δεκεμβρίου 1923 επικυρώνεται η σύμβαση μεταξύ του Υπ. Οικονομικών και Γεωργίας και των αντισυμβαλλομένων  Σπυρίδωνος Ι. Κωστόπουλου, Ηλία Σ. Κατσίχτη, Βάχαν Βαλγιόζογλου και Ιωάννη Φ. Στεφανόπουλου, «περί παραχωρήσεως προνομίου ιπποδρομιών εν τη επαρχία Αττικής» για τριάντα χρόνια.

Σχέδιο όψης της εξέδρας του Ιπποδρόμου που υπογράφεται από τον αρχιτέκτονα Σωτήριο Μαγιάση, 1924. Αντίγραφο σε κυανοτυπία. ΕΒΕ, Αρχείο «Εργοληπτική Α.Ε.»

Στις αρχές του 1924, η νεοσυσταθείσα «Προνομιούχος Ελληνική Εταιρία Ιπποδρομιών» αναθέτει στη «Γενική Εταιρία Béton Armé» (ΓΕΒΑ), που ίδρυσε ο πολιτικός μηχανικός Μόσχος Διαμαντόπουλος, την αποξήρανση της ελώδους περιοχής (Βοϊδολίβαδο) στο Δέλτα Φαλήρου καθώς και τη διαμόρφωση της υποδομής του στίβου των ιπποδρομιών. Ο πολιτικός μηχανικός Διονύσιος Παπαλεονάρδος συντάσσει την προμελέτη των χωματουργικών εργασιών.

Άποψη της εξέδρας του Ιπποδρόμου κατά τη φάση κατασκευής. Διακρίνονται οι επιγραφές με τα ονόματα του εργοδότη και της κατασκευαστικής εταιρίας. ΕΒΕ, Αρχείο «Εργοληπτική Α.Ε.».

Τον Ιούνιο 1924 η «ΓΕΒΑ Μόσχος Διαμαντόπουλος & Σία», αναλαμβάνει την κατασκευή στεγασμένης εξέδρας για τους θεατές των ιπποδρομιών. Τα σχέδια για την εξέδρα, όπως και για την περίφραξη του Ιπποδρόμου, εκπονεί ο ήδη καταξιωμένος αρχιτέκτων Αλέξανδρος Νικολούδης με τη συνεργασία του νέου τότε συναδέλφου του Σωτηρίου Μαγιάση.Τα έργα εποπτεύουν οι πολιτικοί μηχανικοί Ανδρέας Κ. Δρακόπουλος και Διονύσιος Παπαλεονάρδος.

Επιστολή του αρχιτέκτονα Αλέξανδρου Νικολούδη προς τον πολιτικό μηχανικό Διονύσιο Παπαλεονάρδο. ΕΒΕ, Αρχείο «Εργοληπτική Α.Ε.».

Τα επίσημα εγκαίνια του Ιπποδρόμου διεξάγονται στις 20 Απριλίου 1925 με τεράστια επιτυχία. Στον Τύπο της εποχής καταγράφεται προσέλευση άνω των 40 χιλιάδων θεατών.

Εξώφυλλο του μηνιαίου περιοδικού «Η Εικονογραφημένη της Ελλάδος» με θέμα τις ιπποδρομίες στο Φάληρο, Απρίλιος 1925. Συλλογή Γιάννη Λάμπρου.

Το 1925 ιδρύονται οι κοινότητες Καλλιθέας και Παλαιού Φαλήρου που αναβαθμίζονται σε δήμους το 1934 και 1942 αντίστοιχα. Τη δεκαετία του 1930 ολοκληρώνονται κύρια έργα υποδομής, όπως η κατασκευή δικτύου φωταερίου και η ύδρευση της περιοχής.

Αεροφωτογραφία 1937. Συλλογή Γιάννη Λάμπρου.

Το 1934 η «Εργοληπτική Α.Ε.» ολοκληρώνει την κατασκευή της δεύτερης μικρότερης εξέδρας στα δυτικά της πρώτης. Τα σχέδια για την εξέδρα δευτέρας θέσεως, όπως ονομάστηκε, εκπονεί ο αρχιτέκτων Κώστας Κιτσίκης. Η νέα εξέδρα εγκαινιάζεται την Κυριακή 24 Ιούνιου 1934 με την παρουσία του πρωθυπουργού Παναγή Τσαλδάρη.

Τομή του σκελετού μπετόν αρμέ της νέας εξέδρας που σχεδίασε ο αρχιτέκτων Κώστας Κιτσίκης, 1934. ΕΒΕ, Αρχείο «Εργοληπτική Α.Ε.».

Νεότεροι χρόνοι, 1940 – 2000 Νεότεροι χρόνοι, 1940 – 2000

Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής επιτάσσονται οι εγκαταστάσεις του Ιπποδρόμου με αποτέλεσμα να υποστούν πολλές ζημιές. Στα τέλη της δεκαετίας 1940 οι εγκαταστάσεις επισκευάζονται και οι υλικοτεχνικές υποδομές εκσυγχρονίζονται.
Ο Ιππόδρομος επαναλειτουργεί το 1951. Η μεταπολεμική περίοδος χαρακτηρίζεται από την οικονομική ανάκαμψη και τη μεγάλη οικιστική ανάπτυξη, που αλλάζει σε μεγάλο βαθμό την εικόνα όχι μόνο της περιοχής, αλλά όλης της Αθήνας. Κατεδαφίζονται οι περισσότερες από τις παλιές επαύλεις του Φαλήρου και ανεγείρεται πλήθος νέων πολυκατοικιών.

Διαφήμιση από τον Τύπο της εποχής. Συλλογή Γιάννη Λάμπρου. 

 

Οι ιπποδρομίες μεταπολεμικά γνωρίζουν μεγάλη άνθηση και ο Ιππόδρομος εξελίσσεται σε σημαντικό τόπο ψυχαγωγίας.

Φωτογραφία υποδοχής αλόγου και αναβάτη από συγκεντρωμένο πλήθος στον Ιππόδρομο. Συλλογή Γιάννη Λάμπρου.

Μέσα στον χώρο του Ιπποδρόμου βρισκόταν το κοσμικό κέντρο «Αθηναία». Μία από τις σπουδαίες ορχήστρες που έπαιξαν ήταν του πιανίστα Λεβ Κανακάκη, τις δεκαετίες του 1950 και του 1960.

Διαφημίση από τον Τύπο της εποχής για χοροεσπερίδα στον Ιππόδρομο του Φαλήρου. Συλλογή Γιάννη Λάμπρου.

«Οι βασικοί άνθρωποι του Ιπποδρόμου ήταν οι προπονητές, οι τζόκεϊ, οι σταβλίτες, οι βοηθοί των αναβατών στα αποδυτήρια, οι οποίοι ετοιμάζανε τις ιπποσκευές, οι ιδιοκτήτες αλόγων, οι έμποροι ζωοτροφών και οι κτηνίατροι. Κοπέλες εργάζονταν στα ταμεία και στα γραφεία», Λευτέρης Σιατούνης, τζόκεϊ και προπονητής.

Αφιέρωμα ξένου εντύπου στις ιπποδρομίες. Συλλογή Γιάννη Λάμπρου.

Στον ιππόδρομο το βράδυ της 21ης Απριλίου 1967 μεταφέρονται αριστεροί πολίτες μετά τη σύλληψή τους. Πάνω από 500 άνθρωποι μεταφέρθηκαν εκεί, ανάμεσά τους ήταν ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος, ο βουλευτής της ΕΔΑ και συγγραφέας Η. Ηλιού και ο Παναγιώτης Ελής, ένα από τα πρώτα θύματα της Δικτατορίας, ο οποίος δολοφονήθηκε εν ψυχρώ. «Μετά κατέθεσε ο κ. Ηλίας Ηλιού, ο οποίος αναφέρθηκε πρώτα απ’ όλα στις συνθήκες σύλληψής του στο αστυνομικό τμήμα και της μεταφοράς του στη συνέχεια μαζί με άλλους κρατούμενους στον Ιππόδρομο» (Ριζοσπάστης σελ. 7, 9.8.1975, Συλλογή Εφημερίδων ΕΒΕ).

Πρωτοσέλιδο Ριζοσπάστη 9.8.1975 (Συλλογή Εφημερίδων ΕΒΕ).

Σύγχρονη εποχή, 2001 – Σήμερα, Μετασχηματισμός 3 Σύγχρονη εποχή, 2001 – Σήμερα, Μετασχηματισμός 3

Μια νέα εποχή ξεκινά για τον χώρο το 2006 όταν ανακοινώνεται η πρόθεση του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) για τη δημιουργία του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ). Το έργο περιλαμβάνει τις νέες κεντρικές εγκαταστάσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος (ΕΒΕ) και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (ΕΛΣ), καθώς και το Πάρκο Σταύρος Νιάρχος, έκτασης 210 στρεμμάτων. Σχεδιάζεται από τον Ιταλό διεθνούς φήμης αρχιτέκτονα Ρέντσο Πιάνο και το Renzo Piano Building Workshop (RPBW), με τη συνεργασία της Betaplan.

Κάτοψη του ΚΠΙΣΝ. Σχέδιο: Renzo Piano Building Workshop και Betaplan. 

Πραγματοποιείται ανάπλαση της ευρύτερης περιοχής ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων. Ο ιππόδρομος εγκαταλείπεται , οι εγκαταστάσεις του κατεδαφίζονται. Η κατασκευή του ΚΠΙΣΝ ξεκινά το 2012 και ολοκληρώθηκε το 2016.

Άποψη του εργοταξίου. ΚΠΙΣΝ, φωτογράφος: Γ. Γερόλυμπος.

Κατά τη διάρκεια της κατασκευής του ΚΠΙΣΝ διενεργούνται σωστικές ανασκαφές (2012-2016) από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων. Μεταξύ των χιλιάδων ταφών της αρχαίας νεκρόπολης που αποκαλύπτονται, η πιο σημαντική είναι εκείνη των «Δεσμωτών». Πρόκειται για 79 σιδηροδέσμιους άνδρες που εναποτέθηκαν σε 3 σειρές, άλλοι δεμένοι πισθάγκωνα και άλλοι δεμένοι μεταξύ τους και έφεραν θανατηφόρο χτύπημα στο κεφάλι με αμβλύ αντικείμενο. Η εκτέλεσή τους συνδέεται με την περίοδο πολιτικών αναταραχών του 7ου αιώνα π.Χ.

Απόσπαση αγγείου με ταφή από τον χώρο της ανασκαφής στο ΚΠΙΣΝ. ΥΠΠΟ, ΕΦΑ Πειραιώς και Νήσων, φωτογράφος: Γ. Ασβεστάς.

«Το ΚΠΙΣΝ από την πρώτη στιγμή έφεξε σαν λαμπερό αστέρι. Αυτό από μόνο του δεν έγινε τυχαία. Σκληρή δουλειά, άψογες συνεργασίες σε όλα τα επίπεδα, συνεχής ροή, κοινό όραμα και κοινός στόχος. Όλα τα παραπάνω οδήγησαν σε ένα πανέμορφο δημιούργημα, που φτιάχτηκε εδώ στον εγκαταλελειμμένο χώρο του Φαληρικού Δέλτα. Το ΚΠΙΣΝ παραδίδεται εξ ολοκλήρου στην ελληνική Πολιτεία, στην ελληνική κοινωνία». Απόσπασμα από την ομιλία του Ανδρέα Δρακόπουλου, προέδρου του ΙΣΝ, κατά την τελετή παράδοσης του ΚΠΙΣΝ στην Ελληνική Πολιτεία στις 23.2.2017.

Η μεγάλη γιορτή των εγκαινίων του ΚΠΙΣΝ, 2017. ΙΣΝ, φωτογράφος: Γ. Δημητρακόπουλος.

Το ΚΠΙΣΝ είναι ένας διεθνούς εμβέλειας πολιτιστικός, εκπαιδευτικός και ψυχαγωγικός αστικός τόπος. Η επιτυχία της συνύπαρξης της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και του Πάρκου Σταύρος Νιάρχος αποδεικνύεται από τα εκατομμύρια ανθρώπων που το επισκέπτονται κάθε χρόνο. Αποτελεί έναν ανοιχτό για όλους, δημόσιο, ποιοτικό, ασφαλή και περιβαλλοντικά βιώσιμο χώρο, ο οποίος συνεχίζει διαρκώς να εξελίσσεται, να διευρύνει το έργο του, να αγκαλιάζει τον κόσμο και να αγκαλιάζεται από αυτόν.

Άποψη του ΚΠΙΣΝ από το Πάρκο Σταύρος Νιάρχος. ΚΠΙΣΝ, φωτογράφος: Γ. Γερόλυμπος.

Μετάβαση ΕΒΕ Μετάβαση ΕΒΕ

Η μετεγκατάσταση και ο εκσυγχρονισμός της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος πραγματοποιείται με τη συνεργασία δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, χάρη στη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, ύψους 5.000.000 ευρώ και την έκτακτη επιχορήγηση του Ελληνικού Κράτους, ύψους 5.200.000 ευρώ. Πρέπει να σημειωθεί ότι η έννοια και η διαδικασία της μετακίνησης και μεταστέγασης της ΕΒΕ δεν περιλαμβάνει και δεν αφορά, μόνο τη μετακίνηση των υφιστάμενων συλλογών, δομών και υπηρεσιών της Βιβλιοθήκης, αλλά παράλληλα τον πλήρη λειτουργικό εκσυγχρονισμό της.

Άποψη του Πύργου Βιβλίων της ΕΒΕ στο ΚΠΙΣΝ. ΕΒΕ, Νίκος Καρανικόλας.

Μετά από τρία χρόνια εντατικής προετοιμασίας για την ιστορική μετεγκατάσταση, ξεκινάει στις 8 Ιανουαρίου 2018 η μεταφορά των συλλογών της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ). Η προετοιμασία της μεταφοράς των συλλογών και των υπηρεσιών περιλαμβάνει μεταξύ άλλων την  επεξεργασία και ανάπτυξη των συλλογών, την ανάπτυξη ψηφιακών υπηρεσιών, τη δημιουργία νέου δανειστικού τμήματος, την ανάπτυξη κοινού και την εκπαίδευση του προσωπικού της ΕΒΕ.

Τροχήλατες βιβλιοθήκες στο κεντρικό αναγνωστήριο του Βαλλιανείου κατά τη μεταφορά των συλλογών της. ΕΒΕ, Νίκος Καρανικόλας.

Η μεταφορά των βιβλίων από το νεοκλασικό διατηρητέο κτήριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος επί της οδού Πανεπιστημίου στο ΚΠΙΣΝ υπήρξε ένα έργο τεράστιας κλίμακας και προσπάθειας. «Το στοίχημα του εκσυγχρονισμού της Εθνικής Βιβλιοθήκης, σε όλα τα επίπεδα, πρέπει οπωσδήποτε να κερδηθεί. Αυτή τη στιγμή προσπαθούμε συστηματικά να καλύψουμε τα κενά δεκαετιών για να μπούμε στο μέλλον. Δουλεύουμε γι’ αυτό βάζοντας διάθεση, μυαλό, καρδιά. Η Εθνική Βιβλιοθήκη είναι ένας κρυφός θησαυρός και το στοίχημα είναι να τον αναδείξουμε», Δρ. Φίλιππος Τσιμπόγλου Γενικός Διευθυντής (2014-2023).

Δρ. Φίλιππος Τσιμπόγλου Γενικός Διευθυντής τη περίοδο της μετεγκατάστασης της ΕΒΕ στο ΚΠΙΣΝ. ΕΒΕ, Νίκος Καρανικόλας.

Στις 17 Δεκεμβρίου 2018 η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος ανοίγει τόσο στη νέα της έδρα, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ), όσο και στο ιστορικό Βαλλιάνειο Μέγαρο στο κέντρο της πόλης και προσφέρει στους ερευνητές και στο ευρύ κοινό διευρυμένες συλλογές, σύγχρονες υπηρεσίες και Δανειστικό Τμήμα (περισσότερες πληροφορίες στην σελίδα της Μετάβασης της ΕΒΕ).

Χώρος υποδοχής της ΕΒΕ στο ΚΠΙΣΝ. ΕΒΕ, Νίκος Καρανικόλας.